zajęcia warsztatowe, „Teatr przyrody” i Klub Panda,  szkoły podstawowe

Przełom marca i kwietnia to czas powolnego budzenia się do życia całej przyrody. Zanim drzewa i krzewy zaczną wypuszczać pierwsze pączki, wierzby już mienią się biało-srebrnymi kuleczkami. Pierwsze wierzbowe bazie są oznaką powoli nadchodzącej wiosny, ale przypominają też o Wielkanocy. W Polsce występuje wiele gatunków wierzb, ale najwcześniej ze wszystkich kwitnie wierzba Iwa. Już w marcu na jej gałązkach ukazują się duże puszyste kotki. W czasach pogańskich wierzba była uznawana za symbol witalności, ponieważ jest to drzewo, które bardzo łatwo się odradza, nawet z kawałka gałązki.

W religii chrześcijańskiej wierzba także znalazła dla siebie godne miejsce. Palemki, które święci się w Niedzielę Palmową poprzedzającą Wielkanoc, są wykonane z gałązek wierzbowych obsypanych baziami. Gałązki wierzby symbolizują tu odradzające się życie - Zmartwychwstanie. Dawniej wierzono, że gałązki wierzby poświęcone w Palmową Niedzielę posiadają szczególną moc. Ludzie po wyjściu z kościoła składali sobie życzenia i uderzali się wzajemnie poświęconymi palmami mówiąc: „to nie ja biję to wierzba bije”. Miało to przysporzyć zdrowia a dziewczętom urody. Na wsiach był też zwyczaj wkładania palmy za święty obraz, aby cały rok chroniła gospodarstwo i przyszłe plony.

Czym jednak są bazie inaczej „kotki”, które wyrastają na gałązkach i są niezmiernie dekoracyjne. To grupy męskich kwiatów wierzby, tzw. kwiatostany, we wczesnej fazie rozwoju. Tu muszę użyć terminów naukowych. Wierzby należą do drzew „dwupiennych” tzn., że jedne drzewa wierzb są osobnikami żeńskimi i mają kwiaty żeńskie ze słupkiem (można powiedzieć, że to dziewczynki). Inne drzewa to jakby chłopcy, bo mają kwiaty męskie z pręcikami zebrane właśnie w kotki. W porze kiedy wierzby kwitną jest jeszcze zimno, zdarzają się przymrozki, dlatego kwiaty chronione są puchem tworzącym delikatną „kotkę”. Po pewnym czasie z puchu wyłonią się pręciki z pylnikami. Zobaczcie to na zdjęciach.

Niedojrzały kwiatostan męski                                                           A tu widać już żółte pylniki z pyłkiem

Zadanie dla was: Gałązki wierzby z waszych palemek lub kupione jako bukiet trzymajcie w wazonie z wodą i obserwujcie. Może to trochę potrwać, ale po pewnym czasie z bazi wyłonią się jakby niteczki (to pręciki) zakończone żółtymi woreczkami (to pylniki z pyłkiem).
A jak wygląda „kotka” żeńska, czyli kwiatostan żeński. Nie jest tak atrakcyjna.

Jak dochodzi do zapylenia i powstania owoców? Otóż pośredniczą w tym pszczoły.Zarówno kwiaty męskie jak i żeńskie wytwarzają dużo nektaru, czym zwabiają te owady. Jest to pierwszy pokarm pszczół, dlatego wierzby są drzewami miododajnymi i owadopylnymi.

Owoce wierzby przypominają watę i są rozsiewane przez wiatr. Jest to tzw. wiatrosiewność.

Wierzba rozmnaża się nie tylko przez nasiona powstające w wyniku zapylenia przez pszczoły czyli w sposób płciowy, ale też w sposób bezpłciowy- wegetatywny. Nawet kawałek odłamanej gałązki wetknięty w ziemię szybko się ukorzenia i rozwija w normalną roślinę. Spróbujcie się o tym przekonać.
Następne zadanie: Gałązki wierzby z poprzedniego doświadczenia trzymajcie tak długo w wodzie aż wypuszczą korzenie. Następnie włóżcie takie gałązki do doniczki z ziemią i podlewajcie. Powinny wypuścić listki i zacząć wegetować jako samodzielne rośliny. Jak przyjdą spokojniejsze czasy możecie je posadzić koło Waszego domu. Po latach jeśli wyrosną z nich drzewa będą wspomnieniem czasu koronawirusa. Przy okazji jeśli w waszych domach są rośliny doniczkowe trzeba przyjrzeć się ich kondycji, może jakaś wymaga przesadzenia. Uzgodnijcie to z opiekunami.
Wierzba to drzewo wpisane w polski krajobraz. Dawniej na Mazowszu na otwartych przestrzeniach i przy drogach można było spotkać całe szpalery tzw. ogłowionych wierzb. Co to są wierzby głowiaste i ogławianie? Wyjaśni to bardzo ciekawy film na YouTube https://youtu.be/At4DtjTl8X8
Film powstał dzięki staraniom Towarzystwa Przyrodniczego Bocian. Organizacja ta we współpracy z innymi zaprzyjaźnionymi organizacjami od 2007 roku organizuje „Dni wierzby głowiastej”. Są to akcje ogławiania różnych gatunków wierzb czyli specjalnego przycinania gałęzi w koronie Drzewa świetnie to znoszą. Wierzby ogłowione charakteryzują się krótkim „maczugowatym" pniem, z którego wyrasta pióropusz prostych i długich gałęzi odroślowych wyglądających jak miotła W ogłowionych wierzbach tworzą się liczne szpary, szczeliny, ubytki, które mają wielu mieszkańców. Żyją tam rzadkie gatunki owadów (pachnica), ptaków (dudek, sowa pójdźka) czy ssaków. Zobaczcie to na plakacie wydanym przez „Bociana”.

I jeszcze na koniec. Wierzby sadzone są często w ogrodach i parkach jako drzewa i krzewy ozdobne, ale oprócz walorów dekoracyjnych mają także inne ciekawe zastosowania. Niektóre gatunki wykorzystuje się w biologicznych oczyszczalniach ścieków. W przemyśle zielarskim z kory wierzby pozyskuje się kwas salicylowy, który jest składnikiem aspiryny.
Młode pędy niektórych gatunków wierzb tzw. wiklinę wykorzystuje się między innymi do wyplatania koszyków.
Może koszyczek, w którym umieścicie święconkę będzie zrobiony tradycyjnie właśnie z wikliny.

Zdjęcia pochodzą ze stron internetowych:

www.swiatkwiatow.pl/poradnik-ogrodniczy/wierzba-iwa--salix-caprea-id560,g3.html kotki męskie wierzby, kotki żeńskie i owocostan

ladnydom.pl/Ogrody/56,113645,17704120,Wierzba_iwa__Prezentacja_drzewa_.html Fot. Shutterstock fotografia gałązki

ladnydom.pl/Ogrody/56,113645,17704120,Wierzba_iwa__Prezentacja_drzewa_.html 

Fot. Wikimedia pszczoła zapylająca wierzbę

www.bocian.org.pl/o-wierzbach plakat wierzby

www.wiklinowy.pl/produkt/koszyk-na-swieconke/ sklep internetowy